DOĞAL AFETLER VE TRAVMA

Üzerinde yaşadığımız gezegen yıllar boyu çok çeşitli doğa olaylarına tanık olmuş, yaşanılan doğa olayları etkileri bakımından çok çeşitli alanlara yayılmıştır. Bugün hala yaşadığımız yüzyılın en önemli sorunları arasında yer alan doğal afetler sağlık, ekonomik, sosyal ve psikolojik anlamda hem bireyi hem de toplumu geniş çerçevede etkilemektedir. Uluslararası Afet Bilgi Bankası EM-DAT raporlarına göre 2016 yılında 102 ülkede 310 doğal afet meydana gelmiş; bu doğal afetlerde 7628 kişi yaşamını yitirirken 411 milyon kişininde afetlerden etkilendiği ortaya çıkmıştır. AFAD’ın (Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı) 2020 yılı Doğa Kaynaklı Olay Listelerine baktığımızda 2 obruk, 11 çığ, 17 kaya düşmesi, 107 heyelan, 177 sel/su baskını, 321 deprem ve 270’i diğer olmak üzere toplam 905 doğal afet yaşandığını görüyoruz.
Psikolojik Etkiler
Doğal afetlerin, meydana geldiği yerlerde irili ufaklı olacak şekilde doğrudan ya da dolaylı zararlarının arasında psikolojik travmalar da yer almaktadır. Afetlerin bir sonucu olarak karşımıza çıkan psikolojik travmaların etkileri ya da belirtileri travma anında görülmese bile hemen ardından ya da belli bir süre çıkmaya başlamaktadır. Travmanın etkileri, yaşanan doğal afeti takiben 1 yıl içerisinde geçebildiği gibi daha uzun sürelerde de fiziksel ve psikolojik problemler devam edebilmektedir.
Doğal afetler sonucunda travma yaşayan herkes bireysel farklılıkları nedeniyle aynı tepkileri göstermeyebilirler. Afete maruz kalan bireylerin, yaşanan doğal afete yükledikleri anlamlar da bu afetlerden ne kadar etkilendiklerinin belirleyicisidirler. Yani doğal afete maruz kalan bir kişi travma sonrası stres tepkileri gösterirken bir diğeri psikolojik bir hasara uğramadan bu süreci atlatabilir.
Yaşanılan olayı tekrar tekrar hatırlama, konu ile ilgili konuşmaktan kaçınma, tepkisel davranma, dikkat sorunları yaşama, uyku ve iştah durumunda değişiklikler, duygusal dengenin bozulması gibi belirtiler travma sonrası stres bozukluğunun belirtileridir.
Afete Maruz Kalan Bireylerin Tepkileri
Psikolojik Şok Dönemi: İlk 24 saat veya daha uzun sürebilir. Bu dönemde bireyde ani uyarılma, aşırı hassasiyet, mantıklı düşünememe ve karar verememe, dikkat ve bellek sorunları, duyguların taşlaşması, kısa süreli şok gibi travmatik tepkiler görülmektedir.
Tepki Dönemi: 2-6 gün sonrasında başlar. Kaygı, öfke, yalnız kalamama, güvensizlik, suçlama, bulantı, titreme, çarpıntı, yerinde duramama gibi tepkiler görülebilmektedir.
Zihinsel İşlemleme ve Olanları Düşünme Dönemi: Yaklaşık bir haftadan sonra bu dönem başlamaktadır. Afete maruz kalan kişi olayla ilgili konuşmak istemez. Kayıplar için yas tutulmaya başlanır. Dikkat ve bellek sorunları yaşanabilir. Yoğun üzüntü ve özlem duyguları baş gösterir.
İyileşme ve Yeniden Uyum Dönemi: Yaşanılan afet üzerinden uzunca bir zaman geçtikten sonra yaşama yeniden uyum başlar. Bu dönemde duygusal anlamda iyi hissetme yaşanır; birey gelecek planları kurmaya başlar. Maruz kalınan afet artık anılarda yer almaya başlar.
Doğal afetlerden kimler en çok etkilenir?
Yapılan araştırmalar doğal afet travmalarından en çok çocukların etkilendiğini söylüyor. Doğal afete maruz kalan/yakınlarını kaybeden çocuklarda iştah bozuklukları, alt ıslatma, kaka kaçırma, tırnak yeme, okula gitmek istememe, öfke ve saldırganlık, içe kapanma, akademik performansta düşüş, huzursuzluk, yalnız kalamama, güvensizlik, konuşma ve artikülasyon bozuklukları, odaklanmada zorluk gibi tepkiler görülebilmektedir.
Doğal afete maruz kalan ergenlerde ise okuldan kaçma, çalma, yağmalama, madde kullanımı, öfke ve saldırganlık, içe kapanma, uyku-iştah düzeninde değişiklikler, erken cinsel deneyimler gibi tepkiler gözlemlenebilmektedir.
Tüm bunların haricinde çocuk/ergen/yetişkin fark etmeksizin doğal afet travmasına maruz kalan tüm bireylerin fiziksel bir kaynak olmamasına rağmen baş ağrısı, mide bulantısı gibi somatik (bedensel) yakınmaları da olabilmektedir.
Ne yapılmalı?
Doğal afetler yaşanmadan, öncesinde toplum ruh sağlığını gözeterek ilgili kurum ve kuruluşlarda, okullardaki eğitim programlarında psikolojik sağlamlık üzerinde çalışmalar gerçekleştirilmesi olası bir felaket durumunda koruyucu niteliğe sahip olacaktır. Bunun yanında doğal afet sonrasında devletin ilgili birimleri ve gönüllü kurum/kuruluşlarla iş birliği içerisinde yürütülecek psikolojik ilk yardım ve sonrasında travma etkilerinin sağaltılmasına yönelik çalışmalar önem arz etmektedir.
Hepimizin birbirimize kenetlenip canla başla çalışarak, maddi-manevi elimizden geldiğince yaralarımızı sarmaya çalıştığımız son bir haftada kat edilen yol çok büyük. Ülkenin dört bir yanından gelen yardımlar toplumsal destek anlamında çok kıymetli bir etkiye sahip. Afet sonrası travma etkilerinin en aza indirgenmesi için ruh sağlığı uzmanları olarak bizler elimizden gelen her türlü desteği vermeye hazırız. Yaraları birlikte saracağız.
Geçmiş olsun Ayancık!
Geçmiş olsun Bozkurt!
Geçmiş olsun Türkiye!